Η κοινωνία συντίθεται από άτομα και ομάδες με αντιτιθέμενα συμφέροντα που προσπαθούν να επιβληθούν σε βάρος των άλλων. Χρέος της πολιτικής είναι όχι να ενθαρρύνει τις κοινωνικές συγκρούσεις στρέφοντας τη μια κοινωνική ομάδα κατά της άλλης αλλά να τις εξισορροπεί διασφαλίζοντας το απαραίτητο συνδετικό στοιχείο της κοινωνίας που είναι η συνοχή, η οποία στηρίζεται στην αίσθηση ότι υπάρχει συλλογικό συμφέρον.
Πόση συνοχή όμως μπορεί να έχει μια κοινωνία στην οποία οι ανισότητες διευρύνονται και οι θεσμοθετημένες ίσες ευκαιρίες ακυρώνονται στην πράξη; Στην οποία κάθε κατηγορία εργαζομένων έχει διαφορετική ηλικία συνταξιοδότησης, όχι ανάλογα με τη φθορά και κόπωση που υπέστησαν όσο δούλευαν αλλά με την πολιτική πίεση που άσκησαν επιτυχώς κατά καιρούς;
Η Ελλάδα έχει ένα σύστημα κοινωνικής προστασίας το οποίο τελικώς λειτουργεί αποθαρρυντικά για την απασχόληση. Ταυτόχρονα όμως έχουμε και υψηλή ανεργία αλλά και αυξανόμενα επίπεδα φτώχειας. Πολλοί συνιστούν το Βρετανικό μοντέλο, που παρουσιάζει από τα χαμηλότερα επίπεδα ανεργίας. Παραβλέπουν όμως ότι χρειάσθηκαν δυο δεκαετίες αποδόμησης του εργασιακού περιβάλλοντος στη Βρετανία με ένα υψηλό ποσοστό φτωχών και με μεγάλες ανισότητες για να μειωθεί η ανεργία, συχνά όχι ως συνέπεια μείωσης του κόστους εργασίας. Γι’ αυτό και πρακτικές χειραγώγησης της κοινωνίας είναι ατελέσφορες. Κανένας εκσυγχρονισμός και καμία μεταρρύθμιση δεν μπορούν να προχωρήσουν χωρίς τη συναίνεση της κοινωνίας. Άλλωστε, λιγότερη κοινωνική προστασία για ορισμένους δεν σημαίνει απαραίτητα περισσότερες ευκαιρίες για άλλους.
Γι’ αυτό και η μείωση της ανεργίας και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας απαιτούν διαφορετική στρατηγική. Στόχος πρέπει να είναι το αναγνωρίσιμο και υψηλής ποιότητας προϊόν και αυτό ισχύει και για τον τουρισμό, για τα γεωργικά και βιομηχανικά μας προϊόντα, για τις υπηρεσίες. Τα ποιοτικά όμως προϊόντα θέλουν επενδύσεις που θα χρειασθούν χρόνο για να αποδώσουν και το κράτος πρέπει να αποτελέσει κινητήριο μοχλό προς την κατεύθυνση αυτή.
Η Ελληνική κοινωνία έχει ένα μεγάλο ποσοστό αλλοδαπών, περίπου 10%. Έχει συνειδητοποιηθεί ότι αν οι αλλοδαποί αυτοί δεν ενσωματωθούν σ’ όλες τις εκδηλώσεις της Ελληνικής κοινωνίας, με απώτερο στόχο την προοδευτική αφομοίωσή τους, συνιστούν βραδυφλεγή βόμβα;
Το κέντρο όμως της παγκόσμιας οικονομίας μετατοπίζεται διαρκώς. Το 19ο αιώνα ήταν στην Ευρώπη, τον 20ο αιώνα γύρω από τον Ατλαντικό και ήδη μετακινείται γοργά ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία και την Κίνα (δηλαδή γύρω από τον Ειρηνικό). Από πόσους έχει συνειδητοποιηθεί αυτό; Γιατί αυτοπεριοριζόμαστε στα εθνικά σύνορα ή στοχεύουμε το πολύ στα Βαλκάνια; Συνήθως αυτοπεριορίζονται συστήματα που δεν αντέχουν στον ανταγωνισμό και τέτοια είναι συστήματα που στηρίζονται στη μετριότητα. Πόσες πολιτικές επαγγελίες τα τελευταία χρόνια για επιβράβευση της αξιοσύνης έγιναν πράξη;
Η ελληνική κοινωνία είναι ώριμη για άλματα; Φοβάμαι πως όχι. Βαθιά συντηρητική κατά βάθος προσπαθεί να διατηρήσει τα όποια κεκτημένα και περιέργως παρακολουθεί απαθής την προσβολή δικαιωμάτων μεγάλων κατηγοριών εργαζομένων. Ωστόσο, η συλλογική συνειδητοποίηση του επερχόμενου κινδύνου, θα ενεργοποιήσει τα αντανακλαστικά της. Γι’ αυτό και δύσκολα θα γίνει αποδεκτή μια απορρύθμιση του συστήματος κοινωνικής προστασίας. Οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να συμβάλλουν στην άμβλυνση των ανισοτήτων, και όχι στην όξυνσή τους, σε περισσότερες ευκαιρίες για όλους, αλλιώς είναι καταδικασμένες σε αποτυχία. Είναι η ώρα των επιλογών. Οι πολιτικοί πρέπει να ξεκαθαρίσουν πού στοχεύουν: στο μεμονωμένο άτομο (και τα όποια συμφέροντά του) ή στην κοινωνία; Η απάντηση στο δίλημμα αυτό (άτομο ή κοινωνία) προσδιορίζει ποιοί είναι τελικώς πραγματικά συντηρητικοί και ποιοί προοδευτικοί.