Προϋπόθεση για την επιτυχία μιας αλλαγής στην Παιδεία είναι να εξηγηθεί γιατί πρέπει να γίνει και πώς και πόσο θα ωφεληθεί η κοινωνία. Χρειάζεται η Ελλάδα μη κρατικά πανεπιστήμια; Πόσο θα επηρεάσει μια τέτοια προοπτική τα λειτουργούντα (και νοσούντα) δημόσια πανεπιστήμια;
Οι περισσότεροι πολίτες αγνοούν ότι η αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, που στη σημερινή του μορφή θεωρεί την ανώτατη παιδεία αποκλειστική αρμοδιότητα του κράτους, γίνεται υπό ισχυρότατη πίεση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πράγματι, με την Οδηγία 36 του 2005 νομιμοποιούνται, δηλαδή καθίστανται ισότιμα, από το 2007 (και ενδεχομένως και αναδρομικά) τα πτυχία που χορηγούν παραρτήματα ευρωπαϊκών ΑΕΙ που λειτουργούν στη χώρα. Τι επαγγελματικά δικαιώματα μπορούν να χορηγηθούν σε αποφοίτους τέτοιων παραρτημάτων, που λειτουργούν ως Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών υπό την εποπτεία του Υπουργείου Ανάπτυξης και όχι του Υπουργείου Παιδείας, και τα περισσότερα παρέχουν γνώσεις αμφίβολης στάθμης και ποιότητας; Μέσα από τη σημερινή απόλυτη απαγόρευση του άρθρου 16 του Συντάγματος δεν μπορεί να τεθεί αυστηρό πλαίσιο λειτουργίας τέτοιων παραρτημάτων ξένων ΑΕΙ.
Διατυπώνεται από πολλούς η αφελής προσδοκία ότι η ύπαρξη ιδιωτικών πανεπιστημίων θα δημιουργήσει ανταγωνιστικό περιβάλλον, θα απειλήσει τα δημόσια πανεπιστήμια και θα τα οδηγήσει σε εκσυγχρονισμό και αναβάθμιση. Κάτι τέτοιο όμως δεν θα συμβεί διότι το δημόσιο πανεπιστήμιο έχει τόσο άκαμπτες δομές που είναι δύσκολο να εκσυγχρονισθεί ριζικά. Κανείς δεν ελέγχει έναν καθηγητή τι διδάσκει, ποιό βιβλίο διανέμει και πώς εξετάζει. Το προσωπικό είναι γερασμένο (55-60 ετών) και δεν επιθυμεί καμμία αλλαγή. Το δημόσιο πανεπιστήμιο πρέπει να αλλάξει στόχευση: σήμερα έχει επίκεντρο τους διδάσκοντες και όχι (όπως θα έπρεπε) τους φοιτητές, τη γνώση, την έρευνα.
Διαχέεται προς την κοινωνία η ανεδαφική και λαϊκιστική άποψη ότι με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα σπουδάζει ο καθένας ό,τι θέλει. Τί θα απογίνουν όμως οι απόφοιτοι αυτοί σε μια αγορά εργασίας που δεν μπορεί να τους απορροφήσει; Η Πολιτεία αντί να δημιουργεί στρατιές πτυχιούχων ανέργων θα πρέπει να τους προσανατολίζει εγκαίρως προς επιστήμες που χρειάζεται η παραγωγή.
Ισχυρίζονται επίσης αρκετοί ότι θα μειωθεί η φοιτητική μετανάστευση προς το εξωτερικό. Θεωρώ κάτι τέτοιο εξαιρετικά αμφίβολο. Όσοι νέοι στρέφονται στο εξωτερικό, σπουδάζουν επιστήμες όπως η Ιατρική και το Πολυτεχνείο, που απαιτούν μεγάλες και δαπανηρές υποδομές που δεν μπορούν να εξασφαλίσουν ιδιώτες στην Ελλάδα. Είναι όμως βέβαιο ότι θα μειωθεί η εσωτερική μετανάστευση: Ποιός Αθηναίος ή Θεσσαλονικιός γονιός θα στείλει το παιδί του να σπουδάσει π.χ. στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, όταν θα του κοστίζει πολύ λιγότερα και δίπλα στο σπίτι του;
Ο πολιτικός ρεαλισμός όμως, με δεδομένη τη συμφωνία των δυο μεγάλων κομμάτων για την εξασφάλιση δυνατότητας λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων, επιβάλλει να τεθούν οι αυστηρές προϋποθέσεις, ώστε να είναι πραγματικά πανεπιστήμια, στα οποία θα μπορούν να έχουν πρόσβαση όλα τα ελληνόπουλα. Θα αναφέρω τις ελάχιστες προϋποθέσεις που θα πρέπει να διέπουν την αδειοδότηση και λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων: 1) θα πρέπει να έχουν προγράμματα σπουδών υψηλής στάθμης, 2) θα υποχρεούνται να πραγματοποιούν έρευνα την οποία να δημοσιοποιούν, 3) η εισαγωγή φοιτητών θα πρέπει να γίνεται με βάση της επίδοση στις πανελλαδικές εξετάσεις, 4) οι καθηγητές – ερευνητές θα πρέπει να είναι υψηλής στάθμης, 5) ένα ποσοστό (τουλάχιστον 20%) των φοιτητών τους θα μπορεί να σπουδάζει δωρεάν.
Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν είναι ούτε πανάκεια ούτε μπαμπούλας. Απαιτούν όμως σοβαρότερη προεργασία, από όση υπήρξε μέχρι σήμερα.