Η τιμή του πετρελαίου, όπως και κάθε αγαθού, καθορίζεται πρωτίστως από την ισορροπία προσφοράς και ζήτησης. Επηρεάζεται όμως και από το διεθνές οικονομικό περιβάλλον και τις γεωπολιτικές συνθήκες.
Τα τελευταία 50 χρόνια ο κόσμος γνώρισε δύο μεγάλες ενεργειακές κρίσεις, το 1973 και το 1979. Το 1973 η τιμή του πετρελαίου τριπλασιάσθηκε και εμφανίσθηκε ως αιτία η Αραβο-ισραηλινή διαμάχη, κάτι όμως που αποτελούσε πρόφαση. Η αιτία βρισκόταν αλλού: επί δύο δεκαετίες η τιμή του πετρελαίου ήταν συνδεμένη με το δολλάριο, το οποίο όμως υπετιμάτο διαρκώς. Έτσι το 1973 το πετρέλαιο επωλείτο σε σταθερές τιμές αρκετά φτηνότερο σε σύγκριση με μια δεκαετία πριν. Η προσαρμογή της τιμής ήταν αναπόφευκτη και γι’ αυτό η τιμή του πετρελαίου μετά το 1973 δεν επανήλθε ποτέ στα προ του 1973 επίπεδα.
Η κρίση του 1979÷1980 είχε αφετηρία γεωπολιτική και προκλήθηκε από την Αμερικανο-ιρανική διαμάχη και τον Ιρανο-ιρακινό πόλεμο. Η τιμή του πετρελαίου διπλασιάσθηκε το 1979, η υψηλή όμως αυτή τιμή δεν είχε διάρκεια και ήδη στα μέσα της δεκαετίας του 1980 η τιμή του πετρελαίου επανήλθε στα επίπεδα του 1973.
Για δύο περίπου δεκαετίες, από το 1986 μέχρι το 2003, ο κόσμος γνώρισε μια εξαιρετικά χαμηλή τιμή ενέργειας, με το βαρέλι πετρελαίου να πωλείται μεταξύ 15 και 25 δολλαρίων. Η χαμηλή αυτή τιμή οφειλόταν κυρίως στα νέα κοιτάσματα που είχαν ανακαλυφθεί και στο γεγονός ότι σημαντικές ενεργειακές ανάγκες (κυρίως ηλεκτρισμός) καλύπτονταν από άλλες πηγές (πυρηνική ενέργεια, ανανεώσιμες πηγές). Έτσι η εισβολή και ο πόλεμος στο Κουβέιτ το 1991 δεν είχαν σημαντική (και κυρίως διαρκή) επίπτωση στην αύξηση της τιμής του πετρελαίου.
Από την άνοιξη όμως του 2003 μέχρι την άνοιξη του 2006 η τιμή του βαρελιού πετρελαίου σχεδόν τριπλασιάσθηκε. Η αιτία για αυτή την αύξηση δεν είναι συγκυριακή αλλά οφείλεται σε δύο λόγους, που θα εξακολουθούν να υφίστανται για πολλά χρόνια:
– στις ενεργειακές ανάγκες ανερχόμενων οικονομικών δυνάμεων, όπως η Κίνα και η Ινδία, που στερούνται πετρελαίου και για να συνεχίσουν τους υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξής τους θα χρειάζονται συνεχώς όλο και περισσότερο εισαγόμενο πετρέλαιο. Έτσι ενώ οι ενεργειακές ανάγκες του πλανήτη ήταν το 2005 84 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως, αναμένεται να ανέλθουν το 2015 σε 110 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως,
– στο ότι αρχίζουν να εξαντλούνται τα κοιτάσματα πετρελαίου και πολλές πετρελαιο-παραγωγές χώρες σήμερα δεν θα διαθέτουν σε μερικά χρόνια ούτε σταγόνα πετρελαίου. Ταυτόχρονα ανακαλύπτονται όλο και λιγότερα κοιτάσματα πετρελαίου κι έτσι είναι πλέον ορατός ο χρόνος κατά τον οποίο το πετρέλαιο του πλανήτη θα έχει εξαντληθεί.
Κρίσιμη για το ενεργειακό ισοζύγιο του πλανήτη είναι η αιχμή παραγωγής πετρελαίου, που είναι το χρονικό σημείο κατά το οποίο τα γνωστά αποθέματα πετρελαίου θα έχουν κατά το ήμισυ καταναλωθεί. Από το χρονικό αυτό σημείο και μετά θα αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για το τέλος του πετρελαίου. Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι είμαστε κοντά στην αιχμή παραγωγής (που την τοποθετούν περί το 2008÷2010), ενώ άλλοι θεωρούν ότι η αιχμή παραγωγής θα προσεγγισθεί περί το 2015÷2020. Σε κάθε περίπτωση, και εφόσον δεν ανακαλυφθούν νέα σημαντικά κοιτάσματα πετρελαίου (κάτι που είναι μάλλον απίθανο σήμερα), τα γνωστά σήμερα κοιτάσματα πετρελαίου επαρκούν το πολύ για τα προσεχή 40÷50 χρόνια.
Το ενεργειακό ισοζύγιο τα τελευταία χρόνια εξασφαλίζεται χάρη και στην εξόρυξη κοιτασμάτων υψηλού κόστους, με κόστος εξόρυξης μέχρι και 25 δολλάρια το βαρέλι. Γι’ αυτό και όσο η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου προσεγγίζει την αιχμή παραγωγής, είναι απίθανο η τιμή πετρελαίου να κατέλθει κάτω από 50 δολλάρια το βαρέλι.
Η γεωπολιτική κρίση με επίκεντρο το Ιράν θα εκτοξεύσει την τιμή του πετρελαίου σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα, ανάλογα φυσικά με την ένταση και τη διάρκεια της κρίσης, με πιθανά τα επίπεδα των 100 ή και περισσότερων δολλαρίων το βαρέλι. Όταν όμως η κρίση εκτονωθεί, η τιμή του πετρελαίου δεν θα επανέλθει ποτέ στα προ του 2005 επίπεδα.
Το υψηλό κόστος του πετρελαίου, που θα αποτελέσει διαρκή κατάσταση, θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην παγκόσμια ανάπτυξη, η οποία θα υποχωρεί κατά μισή μονάδα για κάθε αύξηση κατά 10 δολλάρια της τιμής του βαρελιού πετρελαίου.
Ο ενεργειακός εφιάλτης είναι επί θύραις και έχει βρει τους περισσότερους απροετοίμαστους. Είχαν εφησυχάσει στη φτηνή ενέργεια, την οποία θεωρούσαν, εσφαλμένα, ως διαρκή κατάσταση. Κάποτε όμως φτάνει η ώρα της πικρής αλήθειας, του τέλους της εποχής του φθηνού πετρελαίου και του ορατού τέλους της εποχής του πετρελαίου.